• آثار فرهنگی - تاریخی بجد

    1- قرآنها و کتب خطّی: نمونه‌های بسیارزیبایی از قرآنهای خطّی که در گذشته بوسیله حفّاظ و هنرمندان قرآن نویس بجدی نگاشته‌شده و بعضاً به زیباترین وجهی صحافی، تذهیب و جلد شده‌اند؛ در بجد و دیگر نقاط موجوداست. مشهور است که در برهه ای ازتاریخ بیش از 70 حافظ قرآن نویس در بجد سکونت داشته اند و هر ماه بیش از 70 قرآن نگاشته شده آنها جهت عرضه به علاقه‌مندان به نقاط مختلف ارسال می‌شده است.

برخی از کتب معتبر علمی، ادبی، ادعیه، تاریخ و... که از تألیفات دانشمندان، ادبا و مورخین مشهور ‌است نیز در بجد بازنویسی و تکثیر می‌شده‌است، که نمونه‌هایی از آن در بجد و نقاط دیگر موجود‌است.

    2- تألیفات علما،عرفا، و ادبای بجدی:

• اولیاءالله و شخصیتهای برجسته مذهبی بجد

مقدمه: در طول تاریخ دراز و پر فراز و نشیب بجد به اولیاءالله و شخصیتهای محترم مذهبی فراوانی برمیخوریم، که یا از دیگرنقاط به بجد هجرت نموده و این دیار را برای سکونت و فعالیت خود برگزیدند، و یا از این سرزمین برخاسته، مدارج کمال را پیمودند؛ ازجمله بزرگترین شخصیتهایی که از دیگر نقاط به بجد نقل مکان نموده و این دیار را برای سکونت و فعالیت خود برگزیدند؛ میتوان از سه تن از یاران پیامبربزرگ اسلام j و سلطان زیدبن ابراهیم بن موسی الکاظم(رض) نام برد. علامه عبدالعلی بن محمدحسین بیرجندی حنفی(رح)، دخترشهید(رح)، پیر آبله(رح) و شخصیتهای فراوان دیگری که بنا به قول مشهور جمعاً 360 نفر بوده اند و آثار قبور جمعی از ایشان تاکنون موجود و مورد احترام اهالی بجد و جامعه اهل سنّت میباشد، اما متاسّفانه نام اغلب آنها نامعلوم است؛ از اولیاءالله وشخصیتهای محترم مذهبی بوده اند، که از بجد برخاسته اند.

یاران پیامبر j: مشهور است، که تعداد کثیری از یاران پیامبربزرگ اسلام j پس از فرمایشات بسیار مهم آنحضرت j در حجة‌الوداع و فرموده معروف «فلیبلغ الشاهد الغائب» بار سنگین مسئولیت تبلیغ و رساندن پیام آسمانی دین مبین اسلام و تعلیم شرایع و احکام آنرا بر دوش خود احساس نموده؛ همزمان با پیشرفت سریع و معجزه‌آسای اسلام در شرق و غرب جهان شناخته‌شده آنروز و تصرف سرزمینهای پهناور از مرزهای هندوستان در شرق تا مراکش (مغرب) در غرب و از یمن درجنوب تا آذربایجان و قفقاز در شمال بدست سپاهیان اسلام، سختی، مرارت و مشکلات دوری از خانواده و دیار را به جان خریده، در اطراف و اکناف عالم پراکنده شدند، و امر خطیر و مهم تبلیغ دین مبین اسلام و تعلیم شرایع و احکام اسلام به تازه مسلمانان را فداکارانه بعهده گرفتند. 

 سه تن از جمله هزاران صحابی که با هدف تبلیغ دین مبین اسلام وتعلیم احکام و شرایع آن به نقاط دوردست هجرت نمودند، در بجد مستقر شدند، و این دیار را مرکز فعالیتهای تبلیغی خود قرارداده، و سیر عمیق و دیرپای تعلیم وتعلم را در این دیار پایه‌گذاری نمودند، و پس از وفات نیز در بجد مدفون گشتند(رضی‌الله عنهم و أرضاهم). علاوه بر نقلهای سینه‌به‌سینه، در برخی منابع تاریخی منجمله تاریخ حسامی واعظ متعلق به دوره تیموری و منابع تاریخی پس از آن به وجود مدفن این بزرگواران در بجد اشاره ‌شده‌است.

ربنااغفر لنا و لإخواننا الذین سبقونا بالإیمان و لا تجعل فی قلوبنا غلاً للذین آمنوا ربنا إنک رءوف رحیم . (قرآن کریم)

سلطان زیدبن ابراهیم بن موسی الکاظم(رض): سلطان زید (رح) از بزرگان اولیاءالله مقیم و مدفون در بجد هستند، که در اواخر قرن سوم هجری در بجد سکونت گزیده و به امر ارشاد مردم و تبلیغ دین مبین اسلام در مناطق اطراف همت گماردند، و در همین راه نیز بدست گبرها (آتش‌پرستها) در دامنه‌های شمالی رشته کوههای باقران، حوالی اسفهرود کنونی مضروب گشته و به درجه رفیع شهادت نایل شدند؛ پدر ایشان سلطان ابراهیم (رح)، از فرزندان امام موسی الکاظم (رض) و برادران امام رضا (رض) بوده‌اند که مدفن ایشان در آبگرم گزیک واقع‌است.

ولاتحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله أمواتا بل أحیاء عند ربهم یرزقون. (قرآن کریم)

علامه عبدالعلی بیرجندی حنفی(رح): علامه عبدالعلی بیرجندی(رح)، درعین حالیکه از علما و دانشمندان تراز اول عصر خود بودند؛ از اولیاءالله و عرفای تراز اول و از صاحبان کرامات و مقامات بلند عرفانی نیز محسوب می‌شدند، و از این حیث در میان اهالی بجد و جامعة اهل‌سنت از جایگاه، شهرت و احترام خاصی برخوردارند.

پیر آبله: این شخصیت وارسته نیز از اولیاءالله اهل بجد و صاحب کرامات و مقامات بوده‌اند؛ مدفن ایشان در قبرستان قدیم بجد که امروزه در محله مسکونی سرده بجد واقع شده‌است؛ قراردارد. درباره وجه تسمیه ایشان به پیر آبله چنین می‌گویند که: چون خداوند متعال به برکت اجابت دعای ایشان مرض همه‌گیر آبله را از مردم دور کرده‌است، به این نام مشهور شده‌اند.

دخترشهید(رح): دختر شهید، از زنان کامله و مشاهیر اولیاءالله بجد و صاحب کرامات و مقامات عالیه بوده‌اند؛ سرگذشت این زن بزرگوار که همواره در طول تاریخ از زمان شهادت تاکنون، شخصیتی ستوده و مورد احترام بوده‌ و اسطوره صلابت ایمان، استقامت و پاکدامنی بوده‌اند؛ در هاله‌ای از ابهام قرار دارد واقوال مختلفی در‌باره  ایشان گفته میشود. مدفن ایشان درمحل شهادتشان دور از قبرستان بجد و در تپه‌های شمال بجد واقع‌است، و در گذشته اهالی بجد به‌منظور تجلیل از این زن بزرگوار، در مدفن ایشان تجمعات و مراسمی ترتیب میدادند.

ألا إن أولیاءالله لاخوف علیهم ولایحزنون (قرآن کریم)